زمان تقریبی مطالعه: 7 دقیقه
 

قضیه حملیه





قضیه حملیه، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای قضیه دالّ بر ثبوت یا سلب نسبتی بدون تقیّد به ثبوت یا سلب نسبت دیگر است.


۱ - تعریف اصطلاح



حمل یعنی چیزی را به چیزی به ایجاب یا سلب اسناد دادن، و به عبارت دیگر؛ حکم به اتحاد دو چیزی است که نوعی مغایرت میان آنها وجود دارد و قضیه حملیه قضیه‌ای است که در آن به طور مطلق حکم به ایجاب یا سلب نسبتی شده باشد، مثل: "هوا لطیف است". و اما اگر حکم به وجود یا عدم یک نسبت، مشروط به وجود یا عدم نسبت دیگر شده باشد، آن را "قضیه شرطیه" ‌گویند مثل: "اگر باران ببارد هوا تلطیف می‌شود".

۲ - نکات مهم تعریف



از تعریف حمل و تعریف قضیه حملیه فهمیده می‌شود که:
۱. حمل شیء برخودش صحیح نیست؛ زیرا حمل ایجاد اتحاد بین دو چیزی است که از هم جدا هستند به نحوی که درباره آنها بتوان گفت: این همان است، یا: این دارای آن است، مانند حمل "حیوان" بر "انسان" در قضیه: "انسان حیوان است"؛
۲. باید میان موضوع و محمول نوعی وحدت و هماهنگی باشد تا بتوان یکی را به دیگری حمل کرد و گرنه، مباین، قابل حمل بر مباین نیست؛
۳. اطلاق حمل در مورد قضایای موجبه به حقیقت است و در قضایای سالبه به مجاز.
[۳] تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۵۷.
[۴] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۳۴.
[۵] جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق، ص۱۷۸.
[۷] قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۸۲.


۳ - اشرفیت ایجاب بر سلب



از میان ایجاب و سلب، ایجابْ اشرف از سلب است، زیرا ایجاب، از سنخ وجوب است و سلب، از سنخ عدم و وجود بهتر و اشرف از عدم است. از میان کلیت و جزئیت، کلیت اشرف از جزئیت است زیرا کلیت، اضبط و انفع در علوم است.
بر این اساس، در تعیین رتبه و شرافت محصورات اربعه، قضیه موجبه کلیه اشرف محصورات است زیرا از دو اشرف تشکیل شده است و قضیه سالبه جزئیه اخسّ محصورات است چون از دو اخسّ ترکیب یافته است. اما از میان دو قضیه دیگر (سالبه کلیه و موجبه جزئیه) که هر کدام از یک اشرف و یک اخسّ تشکیل شده‌، کلیت بر ایجاب رجحان دارد زیرا شرافت کلیت از جهات متعدد، و شرافت ایجاب از جهت واحد است، بنابراین، سالبه کلیه اشرف از موجبه جزئیه است.
[۸] صدر، محمدباقر، الاسس المنطقیة للاستقراء، ص۲۱۷.
[۹] ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۴۵.
[۱۰] شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۵۴-۵۹.
[۱۱] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۵۲-۱۵۳.


۴ - اقسام قضیه حملیه



قضیه حملیه از لحاظ محمول بر دو قسم است: محصله و معدوله و از لحاظ نسبت حکمیه نیز بر دو قسم است: موجبه و سالبه و از لحاظ موضوع بر چهار قسم است: شخصیه، طبیعیه، مهمله و محصوره.
[۱۳] خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۸۸.
[۱۴] گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۹۲.

قضیه حملیه محصوره، قضیه‌ای است که در آن به حمل محمول بر افراد طبیعت موضوع حکم شده باشد و کمیت افراد هم بیان شده باشد. در منطق فقط قضایای محصوره معتبر است و سه قسم دیگر قضیه مورد توجه نیست.
قضیه حملیه محصوره به لحاظ کمّ (کلیّت و جزئیت) بر دو قسم است:
۱. قضیه حملیه کلیه: قضیه‌ای که حکم در آن برای همه افراد موضوع ثابت شده و یا از همه آنها سلب می‌شود؛
۲. قضیه حملیه جزئیه: قضیه‌ای که بعضی از افراد موضوع (نه همه آنها) مشمول حکم واقع شده باشند.
به لحاظ کیف (سلب و ایجاب) هم بر دو قسم است:
۱. قضیه حملیه موجبه: قضیه‌ای که در آن به ثبوت محمول برای موضوع حکم شده است؛
۲. قضیه حملیه موجبه: قضیه‌ای که در آن به سلب محمول از موضوع حکم شده است.
به لحاظ هر دو (کمّ و کیف) بر چهار قسم است که به آنها "محصورات اربعه" گفته می‌شود:
۱. قضیه موجبه کلیه: قضیه‌ای که حکم در آن برای همه افراد موضوع ثابت شده است، مانند: "هر انسانی حیوان است"؛
۲. قضیه سالبه کلیه: قضیه‌ای که در آن به سلب محمول از همه افراد موضوع حکم شده است، مانند: "هیچ انسانی سنگ نیست"؛
۳. قضیه موجبه جزئیه: قضیه‌ای که در آن به ثبوت محمول برای بعضی افراد موضوع حکم شده است، مانند: "بعضی حیوان‌ها انسان هستند"؛
۴. قضیه سالبه جزئیه: قضیه‌ای که در آن به سلب محمول از بعضی افراد موضوع حکم شده است، مانند: "بعضی حیوان‌ها انسان نیستند".
[۱۶] فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال ‌المیزان، ص۴۳.
[۱۷] تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۵۵.
[۱۸] ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۷۰.
[۲۰] قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۸۷-۸۸.
[۲۲] ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم في فن المنطق، ص۸۶.
[۲۳] شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۲۵.


۵ - مستندات مقاله



در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌ المیزان.
• صدر، محمدباقر، الاسس المنطقیة للاستقراء.
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
مظفر، محمدرضا، المنطق.    
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة.    
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.    
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، منطق المشرقیین.    
• ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق.
• قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

۶ - پانویس


 
۱. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۶۸-۶۹.    
۲. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، منطق المشرقیین، ص۶۲-۶۳.    
۳. تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۵۷.
۴. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۳۴.
۵. جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق، ص۱۷۸.
۶. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة، ص۱۹.    
۷. قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۸۲.
۸. صدر، محمدباقر، الاسس المنطقیة للاستقراء، ص۲۱۷.
۹. ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۴۵.
۱۰. شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۵۴-۵۹.
۱۱. مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۵۲-۱۵۳.
۱۲. علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۵۴.    
۱۳. خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۸۸.
۱۴. گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۹۲.
۱۵. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۸۳.    
۱۶. فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال ‌المیزان، ص۴۳.
۱۷. تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۵۵.
۱۸. ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۷۰.
۱۹. مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۶۵.    
۲۰. قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۸۷-۸۸.
۲۱. سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة، ص۲۵۹.    
۲۲. ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم في فن المنطق، ص۸۶.
۲۳. شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۲۵.
۲۴. مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۲۴۹-۲۵۰.    


۷ - منبع


پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قضیه حملیه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۱۶.    

رده‌های این صفحه : احکام قضایا | اصطلاحات منطقی | قضایا




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.